آیه بسم الله الرحمن الرحیمآیه " بسم الله الرحمن الرحیم " یکی از آیات مشهور قرآن کریم هست که در اوایل سور آمده هست. ۱ - اسامی دیگر بسم اللهبه " بسم الله الرحمن الرحیم " آیه " تسمیه "، و " بسمله " نیز مى گویند. ۲ - معنای تسمیهتسمیه به معناى نام گذارى، و خواندن نام کسى است ؛ و چون تلاوت "بسم الله ... " در آغاز هر کاری، خواندن نام خدا براى آن کار است، بدین دلیل آن را " تسمیه " مى گویند. ۳ - تعداد بسمله در قرآن" بسم الله ... " در میان آیات قرآن موقعیت ویژه و جاى گاه خاصى دارد و در آغاز تمام سوره های قرآن به غیر از "توبه" به کار رفته است ؛ و در سوره "نمل" نیز دوبار آمده است. و در سوره "هود" هم یک بار در آغاز سوره به طور کاملو یک بار در آیه ۴۱ به صورت " بسم الله "بدون وصف " الرحمن الرحیم " آمده است . ۴ - مستقل بودن آیه بسملهدر مورد جزئیت و استقلال "بسمله" نظرهاى مختلفى بیان شده که به اقوال مشهور اشاره مى شود: ۱ـ آیه مستقلى است، و جزء هیچ یک از سوره هاى قرآن نیست و در آغاز هر سوره به عنوان تبرک و براى فاصله بین دو سوره ذکر مى شود. ۲- فقط جزء اولین سوره قرآن ( سوره حمد ) و اولین آیه آن است .و باید در این سوره به قصد جزئیت خوانده شود، ولى در آغاز سوره هاى دیگر صرفاً به عنوان تیمن و تبرک ذکر شده است . ۳ـ در آغاز هر سوره مستقلاً نازل شده و مانند دیگر آیات، جزء همان سوره و اولین آیه آن سوره است . ۵ - نظر علما در مورد بسملهعلمای شیعه امامیه و قاریان کوفه و مکه و بسیارى از علمای اهل سنت آن را در هر سوره، آیه مستقل و کامل دانسته اند. امام خمینی در تفسیر آیه بسم الله الرحمن الرحیم، اسم را از ریشه «سمو» به معنای علو و بلندی یا از ریشه، «وسم» به معنای علامت می‌داند و اسم را همراهی ذات با تعین خاص می‌داند. به اعتقاد امام خمینی حقیقت بسم الله در سوره‌ها یکسان نیست و در برخی موارد محیط و شامل‌تر از دیگر مواردی است بلکه بسم الله که گوینده مشخص، آن را در کلامی معین به کار می‌گیرد با بسم الله دیگرش نیز متفاوت است. امام خمینی اسم الله را در بسم الله بیان اسم اعظم، تجلی فعلی الهی و مشیت مطلقه می‌داند که به‌واسطه رحمت رحمانیه، فیض وجود را در تمام عالم گسترش می‌دهد و به‌واسطه رحمت رحیمیه، کمالات وجود را افاضه می‌کند. امام خمینی اساس رحمت را همان رحمت مطلقه می‌دانند که سراسر عالم را فراگرفته و هر موجودی را به کمال خود می‌رساند. [۱۳]
خمینی، روح الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۸۶-۱۸۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.
امام خمینی بسم الله را در هر سوره‌ای، مظهر معانی موجود در آن سوره می‌داند که به‌تناسب هر سوره متفاوت می‌شود چنان‌که سوره حمد متعلق به حمد است و به این معناست که حمد حاملان به قیومیت اسم الله و حول و قوه اوست. امام خمینی در یک تفسیر بسم الله را به‌حسب روح و باطن صورت تجلیات فعلیه و به‌حسب سرّالسر، صورت تجلیات اسمائیه بلکه ذاتیه می‌داند که نخستین تجلی به اسم الله و سپس به مقام رحمان و رحیم است و در تفسیر دگر بسم الله را تمام دایره وجود نزول و صعود می‌داند که اسم الله اشاره به مقام احدیت ظهور و بطون عالم و رحمان اشاره به مقام بسط و ظهور و قوس نزول عالم و رحیم مقام قبض و بطون و قوس صعود است. به اعتقاد امام خمینی این مراحل نزول و صعود به‌حسب عوالم و نشآت و به‌حسب احوال و تجلیات قلوب سالکان متفاوت است. [۱۷]
خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج، ص۶۲۴-۶۶۲۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۶ - دلیل بر استقلال بسملهبرخى از ادله ى این نظریه عبارت اند از: ۱- در قرآن چیزى کم و یا اضافه نشده و همان طور که نازل گردیده است، تدوین و جمع آورى شده و تمام آیات آن متواتر است . ۲- از رسول خدا (ص) به تواتر نقل شده است که آن بزرگوار آیه " بسم الله ... " را در تمام سوره ها با صداى بلند تلاوت مى نمود و اگر جزء همان سوره نبود رسول خدا آن را در آغاز سوره ها لااقل گاهى نمى خواند و یا با صداى آهسته مى خواند و بدین گونه جزء نبودن آن را مشخص مى نمود. ۷ - مستندات مقالههاشم زاده هریسی، هاشم، شناخت سوره هاى قرآن، ص۶۶-۶۳. خویی، ابو القاسم، البیان فى تفسیرالقرآن، ص۴۶۷. رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص۵۵۳. سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فى علوم القرآن، ج۱، ص۳۶۶. جلالی نائینی، محمد رضا، تاریخ جمع قرآن، ص۲۷۲. جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، ج۲، ص۲۸۰. واحدی، علی بن احمد، اسباب النزول، ص۱۰. ابن عطیه متاخر، عبد الحق بن غالب، مقدمتان فى علوم القرآن، ص۳۶۶. ابن عطیه متاخر، عبد الحق بن غالب، مقدمتان فى علوم القرآن، ص۳۶۶. ۸ - پانویس۹ - منبع• مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی. دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |